Hart- en vaatziekten (CVD's) blijven wereldwijd de belangrijkste doodsoorzaak en zijn volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) (WHO, 17.9) goed voor ongeveer 2021 miljoen sterfgevallen per jaar. De toenemende prevalentie van CVD's heeft geleid tot uitgebreid onderzoek naar preventieve strategieën, waaronder dieetinterventies. Van de verschillende bestudeerde voedingscomponenten heeft lycopeen, een krachtige antioxidant die voornamelijk in tomaten en ander rood fruit voorkomt, veel aandacht gekregen vanwege zijn potentiële rol bij het verminderen van het risico op hart- en vaatziekten.
Wat is lycopeen?
Lycopeen is een carotenoïde, een klasse van natuurlijk voorkomende pigmenten die verantwoordelijk zijn voor de rode, oranje en gele kleuren van veel fruit en groenten. In tegenstelling tot sommige andere carotenoïden, zoals bètacaroteen, bezit lycopeen geen vitamine A-activiteit. Het is echter een krachtige antioxidant, die vrije radicalen kan neutraliseren en oxidatieve stress kan verminderen, een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van chronische ziekten, waaronder CVD's.
Tomaten en op tomaten gebaseerde producten, zoals tomatensaus, tomatenpuree, tomatensap en tomatenextract zijn de rijkste voedingsbronnen van lycopeen. Andere bronnen zijn watermeloen, roze grapefruit, guave en papaja.
Mechanismen van lycopeen bij preventie van hart- en vaatziekten
Het potentieel van lycopeen om CVD's te voorkomen wordt toegeschreven aan zijn antioxiderende, ontstekingsremmende en lipidenverlagende eigenschappen. Hieronder staan de belangrijkste mechanismen waarmee lycopeen zijn cardioprotectieve effecten kan uitoefenen:
- Antioxidante werking: Oxidatieve stress, die voortkomt uit een onevenwicht tussen vrije radicalen en antioxidanten, speelt een centrale rol in de pathogenese van atherosclerose, hypertensie en andere cardiovasculaire aandoeningen. De sterke antioxiderende capaciteit van lycopeen helpt reactieve zuurstofsoorten (ROS) te neutraliseren en oxidatieve schade aan lipiden, eiwitten en DNA te verminderen.
- Ontstekingsremmende effecten: Chronische ontsteking is een kenmerk van atherosclerose en andere CVD's. Lycopeen blijkt de productie van pro-inflammatoire cytokinen, zoals interleukine-6 (IL-6) en tumornecrosefactor-alfa (TNF-α), te remmen en de expressie van adhesiemoleculen die betrokken zijn bij de ontstekingsreactie te verminderen.
- Lipidenverlagende effecten: Lycopeen is in verband gebracht met verbeteringen in lipidenprofielen, waaronder reducties in low-density lipoprotein cholesterol (LDL-C) en toenames in high-density lipoprotein cholesterol (HDL-C). Deze effecten worden vermoedelijk veroorzaakt door het vermogen van lycopeen om de oxidatie van LDL-C te remmen, een cruciale stap in de ontwikkeling van atherosclerose.
- Verbetering van de endotheelfunctie: Het endotheel, de binnenbekleding van bloedvaten, speelt een cruciale rol bij het reguleren van de vaattonus en de bloedstroom. Lycopeen blijkt de endotheelfunctie te verbeteren door de beschikbaarheid van stikstofoxide (NO) te vergroten, een molecuul dat vasodilatatie bevordert en de bloeddruk verlaagt.
- Antibloedplaatjesactiviteit: Lycopeen kan ook de bloedplaatjesaggregatie remmen, waardoor het risico op trombusvorming en daaropvolgende cardiovasculaire gebeurtenissen, zoals hartaanvallen en beroertes, afneemt.
Epidemiologisch bewijs
Talrijke epidemiologische studies hebben de relatie tussen lycopeeninname en het risico op hart- en vaatziekten onderzocht. Een meta-analyse van 21 prospectieve studies vond dat een hogere inname van lycopeen via de voeding geassocieerd werd met een 14% reductie van het risico op CVD's. Evenzo vond een groot cohortonderzoek met meer dan 39,000 vrouwen dat hogere plasmaspiegels van lycopeen geassocieerd werden met een significant lager risico op coronaire hartziekten.
Naast de inname via de voeding hebben studies ook de relatie tussen serumlycopeenniveaus en cardiovasculaire uitkomsten onderzocht. Een studie gepubliceerd in het American Journal of Clinical Nutrition vond dat personen met de hoogste serumlycopeenniveaus een 39% lager risico op een beroerte hadden vergeleken met personen met de laagste niveaus. Deze bevindingen suggereren dat lycopeen een beschermende rol kan spelen tegen zowel coronaire hartziekte als beroerte.
Clinical Trials
Hoewel epidemiologische studies waardevolle inzichten bieden, zijn klinische onderzoeken essentieel voor het vaststellen van causaliteit. Verschillende gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (RCT's) hebben de effecten van lycopeensuppletie op cardiovasculaire risicofactoren onderzocht.
- Bloeddruk: Deze meta-analyse van 10 RCT's met 688 deelnemers vond dat lycopeensuppletie de systolische bloeddruk (SBP) significant verlaagde met 2.63 mmHg, vooral bij hypertensieve personen. Hoewel de verlaging van de diastolische bloeddruk (DBP) over het algemeen niet significant was, verbeterde deze bij personen met een verhoogde DBP. Bevindingen suggereren dat lycopeen de bloeddrukregulatie bij hypertensieve patiënten ten goede kan komen.
- Lipidenprofiel: De meta-analyse van Ried en Fakler (2011) beoordeelde 12 studies over cholesterol en 4 studies over bloeddruk, die interventieonderzoeken van 1955 tot 2010 omvatten. De onderzoeken duurden minimaal 2 weken. Lycopeensuppletie verlaagde LDL-cholesterol (~10%) en systolische bloeddruk aanzienlijk. Lagere doses hadden echter geen significante effecten, wat verder onderzoek vereist voor validatie.
- Ontsteking en oxidatieve stress: Een gerandomiseerde gecontroleerde studie omvatte 126 gezonde mannen die dagelijks 6 mg, 15 mg lycopeen of een placebo kregen gedurende 8 weken. De 15 mg-groep vertoonde een verbeterde endotheelfunctie, verminderde oxidatieve stress en lagere ontstekingsmarkers. Lycopeen verhoogde ook de activiteit van superoxidedismutase (SOD) en verbeterde de LDL-deeltjesgrootte. De voordelen waren het meest uitgesproken bij degenen met een aanvankelijk slechte endotheelfunctie. Deze bevindingen suggereren dat lycopeen de vasculaire gezondheid kan verbeteren door oxidatieve stress en ontsteking te verminderen, maar er is meer onderzoek nodig om de cardiovasculaire effecten op de lange termijn te bevestigen.
Implicaties voor de volksgezondheid
Gezien de groeiende last van CVD's is er een dringende behoefte aan effectieve preventiestrategieën. Lycopeen, als een natuurlijk voorkomende verbinding met meerdere cardioprotectieve eigenschappen, biedt perspectief als dieetinterventie. Er is echter meer onderzoek nodig om de optimale dosering, duur en vorm van lycopeensuppletie voor cardiovasculaire gezondheid te bepalen.
Initiatieven voor de volksgezondheid moeten zich richten op het promoten van de consumptie van lycopeenrijke voedingsmiddelen, zoals tomaten en op tomaten gebaseerde producten, als onderdeel van een uitgebalanceerd dieet. Educatieve campagnes kunnen het bewustzijn vergroten over de gezondheidsvoordelen van lycopeen en mensen aanmoedigen om deze voedingsmiddelen in hun dagelijkse dieet op te nemen.
Lycopeen, een krachtige antioxidant die voorkomt in tomaten en andere rode vruchten, is naar voren gekomen als een veelbelovende voedingscomponent voor de preventie van hart- en vaatziekten. De antioxiderende, ontstekingsremmende, lipidenverlagende en endotheelbeschermende eigenschappen maken het een waardevol hulpmiddel in de strijd tegen hart- en vaatziekten. Hoewel epidemiologische en klinische studies overtuigend bewijs leveren van de cardioprotectieve effecten van lycopeen, is er meer onderzoek nodig om definitieve aanbevelingen te doen voor het gebruik ervan bij de preventie van hart- en vaatziekten. In de tussentijd kan het verhogen van de consumptie van lycopeenrijke voedingsmiddelen een eenvoudige en effectieve strategie zijn om de gezondheid van het hart te bevorderen.
Disclaimer: De verklaring is niet geëvalueerd door de EFSA, KFDA of FDA. Dit product is niet bedoeld om een ziekte te diagnosticeren, behandelen, genezen of voorkomen. Hoewel de verstrekte informatie is gebaseerd op geloofwaardige referenties, doen we geen specifieke claims of garanties. Het is belangrijk om uw zorgadviseur te raadplegen voor persoonlijk advies en begeleiding met betrekking tot uw gezondheid.
Referenties:
- Agarwal, S., & Rao, AV (2000). Tomatenlycopeen en de rol ervan in de menselijke gezondheid en chronische ziekten. Canadian Medical Association Journal, 163(6), 739-744.
- Cheng, HM, Koutsidis, G., Lodge, JK, Ashor, A., Siervo, M., & Lara, J. (2017). Tomaten- en lycopeensuppletie en cardiovasculaire risicofactoren: een systematische review en meta-analyse. Atherosclerosis, 257, 100-108.
- Remmende effecten van lycopeen op in vitro plaatjesactivering en in vivo preventie van trombusvorming
- Fuhrman, B., Elis, A., & Aviram, M. (1997). Hypocholesterolemisch effect van lycopeen en β-caroteen is gerelateerd aan onderdrukking van cholesterolsynthese en verhoging van LDL-receptoractiviteit in macrofagen. Biochemical and Biophysical Research Communications, 233(3), 658-662.
- Gajendragadkar, PR, Hubsch, A., Maki-Petaja, KM, Serg, M., Wilkinson, IB, & Cheriyan, J. (2014). Effecten van orale lycopeensuppletie op vasculaire functie bij patiënten met cardiovasculaire aandoeningen en gezonde vrijwilligers: een gerandomiseerde gecontroleerde studie. Journal of Nutrition, 144(5), 654-660.
- Gärtner, C., Stahl, W., & Sies, H. (1997). Lycopeen is biologisch beter beschikbaar uit tomatenpuree dan uit verse tomaten. American Journal of Clinical Nutrition, 66(1), 116-122.
- Karppi, J., Laukkanen, JA, Sivenius, J., Ronkainen, K., en Kurl, S. (2012). Serumlycopeen vermindert het risico op een beroerte bij mannen: een populatiegebaseerd vervolgonderzoek. Neurologie, 79(15), 1540-1547.
- Kim, JY, Paik, JK, Kim, OY, Park, HW, Lee, JH, Jang, Y., & Lee, JH (2011). Effecten van lycopeensuppletie op oxidatieve stress en markers van endotheelfunctie bij gezonde mannen. Atherosclerose, 215(1), 189-195.
- Lycopeen bij de preventie van hart- en vaatziekten
- Palozza, P., Catalano, A., Simone, RE, Mele, MC, & Cittadini, A. (2011). Effect van lycopeen en tomatenproducten op cholesterolmetabolisme. Annals of Nutrition and Metabolism, 59(2-4), 127-134.
- Rao, AV, en Agarwal, S. (1999). Rol van antioxidant lycopeen bij kanker en hartziekten. Tijdschrift van het American College of Nutrition, 18(5), 563-569.
- Ried, K., & Fakler, P. (2011). Beschermend effect van lycopeen op serumcholesterol en bloeddruk: meta-analyses van interventieonderzoeken. Maturitas, 68(4), 299-310.
- Sesso, HD, Buring, JE, Norkus, EP, & Gaziano, JM (2003). Plasma lycopeen, andere carotenoïden, en retinol en het risico op cardiovasculaire ziekte bij vrouwen. American Journal of Clinical Nutrition, 79(1), 47-53.
- Sesso, HD, Buring, JE, Norkus, EP, & Gaziano, JM (2012). Plasma lycopeen, andere carotenoïden, en retinol en het risico op cardiovasculaire ziekte bij mannen. American Journal of Clinical Nutrition, 96(1), 46-52.
- Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). (2021). Hart- en vaatziekten (CVD).
- Lycopeensuppletie en bloeddruk: systematische review en meta-analyses van gerandomiseerde onderzoeken
